Dünya Sağlık örgütü 2018 yılında 'Mortalite ve Morbidite İstatistikleri için ICD11' başlığı ile ICD-11 International Classification of Diseases 11th Revision (Uluslararası Hastalık Sınıflandırması 11. revizyon) listesini yayınlamıştır. Mayıs 2019'da listeye tükenmişlik sendromunun da eklenmiştir.

Günümüzde teknolojik gelişmelere bağlı olarak iş koşulları zorlaşarak çalışanın işiyle ilişkisini zora sokmuştur. Bu yoğun iş ortamında çalışan bireyler, yoğun talepler ve çalışma koşullarının zorluğu karşısında fiziksel ve zihinsel bir yorgunluk yaşamakta, kendilerine karşı olumsuz duygular geliştirmekte, işine ve çalışma arkadaşlarına karşı da olumsuz tutum ve davranışlar sergileyebilmektedir. Bireylerin içine düştükleri bu durum tükenmişlik olarak ifade edilmektedir (Güllüce A.,2013).

Günümüzde, tükenmişlikle ilgili en yaygın kabul gören tanım, konuyla ilgili çalışan araştırmacılar arasında en önemli isim olarak anılan Maslach Tükenmişlik Envanterini geliştiren Sosyal Psikolog Christina Maslach'a aittir. Maslach'a göre tükenmişlik; işi gereği yoğun duygusal taleplerle karşılaşan ve sürekli diğer insanlarla yüz yüze çalışmak durumunda kalan kişilerde görülen fiziksel bitkinlik, uzun süreli yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının yapılan işe, hayata ve diğer insanlara karşı olumsuz tutumlarla yansıması ile oluşan bir sendromdur ( Maslach C. ve ark. ,2001)

Bireyde tükenme durumunda ortaya çıkabilecek başlıca belirtiler şunlardır:

• Psikofizyolojik belirtiler: Yorgunluk ve bitkinlik hissi, enerji kaybı, kronik soğuk algınlığı, sık baş ağrıları ve uyku bozuklukları, gastrointestinal bozukluklar ve kilo kaybı, solunum güçlüğü, psikosomatik hastalıklar, koroner kalp rahatsızlığı insidansında artma;

• Psikolojik belirtiler: Duygusal bitkinlik, kronik sinirlilik hali, çabuk öfkelenme, zaman zaman bilişsel becerilerde yetersizlik yaşama, hayal kırıklığı, çökkün duygu durum, anksiyete, huzursuzluk, sabırsızlık, benlik saygısında düşme, değersizlik, eleştiriye aşırı duyarlılık, karar vermekte yetersizlik, apati, boşluk ve anlamsızlık hissi, ümitsizlik;

• Davranışsal belirtiler: Hatalar yapma, bazı şeyleri erteleme ya da sürüncemede bırakma, işe geç gelme, izinsiz olarak ya da hastalık nedeni ile işe gelmeme, işi bırakma eğilimi, hizmetin niteliğinde bozulma, işte ve iş dışındaki ilişkilerde bozulma, kaza ve yaralanmalarda artış, meslektaşlara ve hizmet verilen kişilere, mesleğe karşı alaycı bir tavır sergileme, işle ilgilenmek yerine başka şeylerle vakit geçirme, kuruma ilginin kaybedilmesidir (Kaçmaz N., 2005).

Yorgunluk, yetersiz uyku, zihinsel veya fiziksel çalışma, uzun süreli stres veya anksiyete dönemlerinden kaynaklanan çok yorgun veya uykulu hissetme durumudur. Sıkıcı veya tekrarlanan görevler kişilerin tükenmişlik duygusunu artırmaktadır. Uykusuzluk da tükenmişliğe neden olan önemli etkenlerden birisidir. Tükenmişlik akut veya kronik olarak sınıflandırılmaktadır (Caldwell, J. A. ve ark.,2019)

Tükenmişliği Önleme ve Başa Çıkma

Tükenmişlik sendromu ile başa çıkma yöntemleri oluşturmak ve bunları yaşama geçirebilmek için bireysel kontrol olanakları çok önemlidir. İş ortamlarını kontrol etme olasılığının az olduğu yerlerde bireysel baş etme yöntemleri öncelik kazanmaktadır. Tükenmişlikle baş etmede alınabilecek bireysel önlemler arasında; ulaşılabilir gerçekçi hedefler belirleme, insanlarla olumlu ilişkiler ve olumlu geri bildirim kaynakları geliştirme, kendini iyi tanıma, kendi kendini denetleme, yaptığı işin zorluklarını ve risklerini bilme, kendini gerçekleştirebilme, tükenmişliğin farkında olma, stres etkenlerini tanımlama, değişimi sevip rutinleri değiştirebilme, zaman zaman işe ara verme, tatil yapma, gerektiğinde yardım ve destek alma, mizah yönlerini geliştirme, iş dışında hobiler edinme, hayır demeyi öğrenebilme, dinlenme aralarını etkili kullanma, iş arkadaşlarıyla ilişkileri ilerletme, aileyle vakit geçirme ve sağlığına dikkat etme gibi unsurlar sayılabilir. Örgütsel düzeyde tükenmişlikle mücadele ise iş gören seçimi, örgüt ve yönetim geliştirme, işin modifikasyonu, sosyal destek, yetki devri ve çevre koşullarının iyileştirilmesi şeklinde gerçekleştirilebilir (Soysal A. ve Özçalıcı M., 2011).

KAYNAKÇA:

Caldwell, J. A., Caldwell, J. L., Thompson, L. A., Lieberman, H. R. (2019). Fatigue and its management in the workplace. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 96, 272-289

Güllüce A. Ç., Kaygin E. (2013).Çalişanlarin Demografik Değişkenleri Açisindan Tükenmişlik Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştirma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 27(2).

Kaçmaz N. (2005). Tükenmişlik (Burnout) sendromu. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi 68(1).

Maslach C., Schaufeli W. B., Leiter M. P. (2001).Jobburnout. Annualreview of psychology, 52(1):397-422.

Soysal A., Özçalıcı M. (2011). İş yaşamında tükenmişlik. Çimento Endüstrisi İşverenler Sendikası 14-26